جیاوازی نێوان لایەنە کوردییەکان هەڕەشە لە ناسنامەی کەرکوک دەکات، هەڵبژاردنی پارێزگاکان دەبێتە تاقیکردنەوەی کۆتایی
راپورتی ژماره 9- سه‌نته‌ری تاسك 30-6-2023
هەموو ئاماژەکان لە ئاسۆدا ئەوە دووپات دەکەنەوە کە ئەگەر هەڵبژاردنەکان بەم هەلومەرجەی ئێستای کەرکوک بەڕێوەبچێت، ئەوا پێکهاتەی عەرەبی تاکە براوە دەبێت، پێکهاتەکانی تورکمان و کوردیش دۆڕاوی یەکەم دەبن. بە پشتبەستن بەو زانیاریانەی لە سەردانەکەماندا بۆ کەرکوک دەستمان کەوتووە، لیستی کورد و تورکمان لە نێوان خۆیاندا دابەش دەبن، لیستی عەرەبیش بەهێزتر دەبێت لەبەر ئەم هۆکارانەی خوارەوە:
١. لیستی کوردی دابەشکراوە بەسەر سێ لیستی پارتی ویه کیتی و نۆی نوی. دەنگە ئیسلامییەکان و گوران لەسەر ئەو لیستانە دابەش دەکرێ.
٢. لیستی تورکمان پێکهاتەی تورکمانی دابەش دەکرێت بەسەر لیستی بەرەی تورکمانی بە سەرۆکایەتیی سەرۆکەکەی، حەسەن توران کە نزیکە لە تورکیا و بلۆکی زیزبوەکان یاخود دوورکراوەکان کە هاوکاری لایەنە عێراقییەکانە و دەشڵێت، دەچنە ناو هەڵبژاردنەکان. ئەمە دابەشکردنێکی مەترسیدارە لە دەنگی پێکهاتەی تورکمانی، ئەگەر بەردەوام بێت و لە بەرژەوەندی پێکهاتەی عەرەبی دەبێت.
٣. لیستی عەرەبی: پێکهاتەی عەرەبی نزیک لە ئەنجوومەنی عەرەبی (المجلس العربی) و لە چوارچێوەی هاوپەیمانی خمیس خەنجەر و بە سەرۆکایەتی ڕاکان جبوری پارێزگاری ئێستا لەخۆ دەگرێت. بلۆکی عەرەبی تر هەیە کە حەلبوسی و محمد تەمیمی پاڵپشتی دەکەن، بەڵام بەقەد بلۆکی خمیس خەنجەر – ڕاکان جوبوری بەهێز نییە و ئەم دابەشبوونە لە پێکهاتەی عەرەبیدا هیچ گرنگییەکی نابێت.
بەعەرەبکردنی ئیدارەی کەرکوک دوای ڕووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەر، کەرکوک شایەتی تەعریبکردنێکی گەورە و خێرا بوو لە ئیدارەی کەرکوکدا و بە پێچەوانەی هەموو ئەو ڕێککەوتنانەی حەشدی شەعبی لەگەڵ سەرکردەکانی یەکێتی نیشتمانی ئەنجامیاندا له 16 ئوكتوبر، ڕاكان ئەلجبوری، بە گڵۆپی سەوزەوە، وپشتیوانی لە لایەنە شیعە و سوننەکانی عێراق بە هەنگاوی زۆرەوە، وەک چۆن زۆربەی کادیرانی ئەمنی و ئیداری کوردی لە پارێزگاکە دەرکرد لە بەرژەوەندی حەشدی تورکمانی و عەرەبەکانی جبور. بە بیانووی لابردنی لێکەوتەکانی (تجاوز) کوردبوون و دەستدرێژیکردنە سەر موڵک و ماڵی دەوڵەت و گەڕاندنەوەی موڵک و ماڵی کەمپەکانی سوپا، ئیدارەی ئێستا خەریکی ڕووخاندنی زۆرێک لە گوند و گەڕەکەکانی کورد و تورکمانە کە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە، بەتایبەت ئەوانەی نزیکن لە کێڵگە نەوتییەکان، وەكو له دیەكانی سەرگەران توركەلان توبزاوه ولەیلان ئەمەش هەمان سیاسەتی ڕژێمی سەدامە کە ماڵوێرانی بۆ پێکهاتەی کورد وتورکمان لە کەرکوک هێنا. سەرنج بدەن وازهێنانێکی ڕەها لە هەموو پابەندبوونەکانی ماددەی ١٤٠ لە کەرکوک بۆ نموونە، وازیان لە دانانی هێناوە ناوی بەشە حکومییەکان بە درەوشاوەترین زمانەکانی کوردی، عەرەبی، تورکمان و سریانی. ڕێکاری فەنتازی هەفتەیەک لەمەوبەر زمانەکانی تر جگە لە عەرەبی لە بەشی دژە ماددە هۆشبەرەکان لە کەرکوک لابراون. هیچ کتێبێک بە زمانی کوردی لە بەشەکانی کەرکوک وەرناگیرێت، سەرەڕای پەسەندکردنی دەستوور کە زمانی کوردی دووەم زمانی فەرمییە لە عێراقدا. شکستێکی ئاشکرای سەرکردەو وەزیرەکانی هەرێم و نوێنەرانی کورد لە پەرلەمانی عێراق بەتایبەتی کە بێدەنگن لەسەر ئەم پێشێلکاریانەی مافەکانی پێکهاتەی کوردی.
٥. وە پێشهاتی تریش هەیە لەسەر زەوی لە کەرکوک کە بە قازانجی پێکهاتەی عەرەبی ڕوودەدات لەوانە هاتنی دەیان هەزار ئاوارە لە تکریت و بەیجی و موسڵ و دیالە کە زۆربەیان عەرەبی سوننەن کە بوون ئاوارەبوون لەلایەن حەشدەوە و لە کەمپەکاندا نیشتەجێکران کە بوونە گروپی نیشتەجێبوونی گەورە و لەناو دانیشتوانی کەرکوکدا تۆمارکرابوون و لێکەوتەی بۆ ناسنامەی دانیشتوانی کەرکوکی دەبێت.
٦. گەشەی دیمۆگرافیای عەرەب لە کەرکوک: هەموو ئامارەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە چارەنووسی پێکهاتە تورکمان و کوردەکان لە ئایندەیەکی نزیکدا لە ڕووی گەشەی دانیشتوانەوە بە سروشتێکی تەقینەوە بۆ پێکهاتەی عەرەب لاواز دەبێت. ڕێژەی گەشەی پێکهاتەی عەرەبی دوو هێندەی گەشەی پێکهاتەی کوردییە و سی هێندەی گەشەی پێکهاتەی تورکمانە. بۆ نمونە ٥ ساڵی ڕابردوو شایەتی سەرهەڵدانی چەند گەڕەکێکی نوێی عەرەبی بوو لە کەرکوک و زیادبوونی کۆچی پێکهاتە تورکمان و کوردوکان لە کەرکوکەوە.
٧. لاوازی و پەرشوبڵاوی ماڵی کورد لەگەڵ سەرکردە گەنجەکانی کە شارەزایان لە سیاسەتدا نییە لە هاوکێشە ئاڵۆزەکەی عێراقدا، هانی عەقڵیەتی بەعسی لە سەرکردەکانی هێڵی یەکەمی عەرەبی سوننە دا کە بە ئاشکرا نیازی خۆیان بۆ درێژەدان بە سیاسەتی تەعریبکردنی سەدام ڕابگەیەنن لە کەرکوک. بۆ نمونە ابو مازن الجبورى نوێنەری تکریت له پەرلەمانی عیراق کە نزیکە لە هاوپیمانی هەماهنگی (الاطار التنسیقی)، له 8-6-2023 سەردانی کەرکوک كرد لە گەردبونەوەیەكدا بۆ عەرەبەکانی کەرکوک ڕایگەیاند، “دەبێت هەموو هەوڵێک بدەین بۆ پاراستنی ناسنامەی عەرەبی کەرکوک”.
٨. دەنگدەری کورد لە کەرکوک متمانەی بە لایەنە سیاسیە کوردستانییەکان نەماوە و دەنگ نادات:
ئەگەر ڕەچاوی خراپی ڕێژەی دەنگدەرانی هەرێم بکەین لە هەڵبژاردنەکانی هەرێم و پەرلەمانی عێراق کە لە 30% کەمتر بوو، زۆر پێشبینی دەکرێت لە داهاتوودا دەنگ لەنێو پێکهاتەی کوردیدا لە کەرکوک زۆر نەبێت هەڵبژاردنەکان بە پێچەوانەوە سەرکردایەتی پێکهاتەی عەرەبی هەزاران عەرەبی دامەزراند، کەرکوک و حەویجە لە هەلی کاردان و بە جۆش و خرۆشەوە دەنگ بە سەرکردایەتی خۆیان دەدەن.
چی بکريت بۆ كەركوك ؟
١. پێدەچێت سیاسەتی حکومەتی هەرێم بەرامبەر کەرکوک ئیفلیج بێت و ناتوانێت لە کۆمپلێکسی شکستی ١٦ی ئۆکتۆبەر دەربچێت بۆ ئەوەی سیاسەتێکی توند بەرامبەر بە سیاسەتی تەعریبکردن لە کەرکوک بگرێتەبەر، هەریەک لە یەکیتی و پارتی تۆمەتبار يه كتر دەکات بە ئەنجامدانی گرێبەستی نهێنی بۆ بەدەستهێنانی دەستکەوت حزبایەتی تەسک لەگەڵ سەرکردایەتی لە بەغدا و ڕاکان ئەلجبوری، و بێدەنگن لەسەر سیاسەتی تەعریبکردن کە بە تەواوی لە ئارادایە. بەڵام سەردانەکەی کاک مەسرور بارزانی لە دووەم ڕۆژی جەژندا بۆ لای پردی و وتارە توندەکەی تیشکێکی هیوای تێدابوو بۆ درککردن بە جددیەتی دۆخی کەرکوک.
٢. یەکخستنی ڕیزەکانی کورد و چوونە ناو هەڵبژاردنەکان بە یەک لیست و ئەمەش پێویستی بەوەیە سەرکردەکانی هەولێر و سلێمانی بچنە ناو دانوستانی جددی و بە گیانی بەرپرسیارێتی مێژووییەوە. سەرنج بدەن، جگە لە بلۆکی نەوەی نوێ، هیچ جیاوازییەکی بنەڕەتی نییە کە لە نێوان لایەنە کوردییەکان چارەسەر نەکرێت. ڕێککەوتنی کەرکووک پێویستی بە ڕێککەوتن هەیە لە هەریم، ئەمەش هیوایەک بە دەنگدەری کورد لە کەرکوک دەبەخشێت.
٣. سەرکردەی حزبە کوردییەکان دەتوانن له دوای هەڵبژاردن لەگەڵ سەرکردەکانی پێکهاتەی تورکمانی هاوپەیمانی بکەن، لێرەدا مەبەستمان سەرکردەکانی بەرەی تورکمانییە، نەک ئەو حزب وکەسایەتییە کارتۆنیانەی تورکمانیانە کە تەنها نوێنەرایەتی خۆیان دەکەن. بەداخەوە دەڵێم سەرکردەکانی کورد و تورکمان هێشتا لەژێر کاریگەری مێژووی ڕابردوودا دەژین، کە تێیدا بەداخەوە هەڵە لە هەردوولا ڕوویدا، بەڵام ئەو واقیعەی کە ئەمڕۆ هەیە پێویستی بە تێپەڕاندنی هەیە. و درک بەو مەترسییەی ئێستا ناکەن لەسەر پێکهاتەکانیان کە سیاسەتی بەعەرەبکردن نوێنەرایەتی دەکات. حکومەتی تورکیا دەتوانێت ڕۆڵی ئەرێنی بگێڕێت لە ئاسانکاری هاوپەیمانی نێوان لایەنە کوردی و تورکمانییەکان لە کەرکوک.