کوردستان لە گۆڕەپانێکدایە،كامیان هاوپەیمانییەکی نزیکتر لەگەڵ ڕۆژئاوا؟ یان لێک تێگەیشتنێک لەگەڵ ئێران؟
ڕاپۆرتێک کە لەلایەن سەنتەری تاسك بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان ئامادەکراوە، ژمارە ٢، کانوونی دووەمی ٢٠٢٤
ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستمان شاهیدی چەندین ململانێی مەترسیدارە، هەموو ئاماژەکانی ئێستای ئاسۆ پێمان دەڵێن کە ناوچەکە بەرەو هەڵکشانێکی هەمەلایەنە دەڕوات و لێکەوتەی بۆ وڵاتان و گەلانی ناوچەکە دەبێت، ئەگەری ئەوە هەیە کە سیاسییەکان نەخشە و هاوسەنگی هێز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگۆڕێت جا شەڕی غەززە بەردەوام بێت یان بوەستێت.وە کاریگەری شەڕەکە گۆڕاوە.بازنەی نێوان ئێران و ئەمریکا لە ناوچەکەدا، و کوردستانیش لە ئایندەیەکی نزیکدا کاریگەری لەسەر دەبێت لە… ڕێگایەکی وێرانکەر و کارەساتبار بە بڵێسەی شەڕ و ئاگری ئەو ململانێیەی کە لە نێوان ئێران و ئەو میحوەرەی کە بە ناوی میحوەرەکەی بەرخۆدان ( المقاومه) و هاوپەیمانی ڕۆژئاوایی بە سەرۆکایەتی ئەمریکا و وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هاوپەیمانی لەگەڵ دەکات، بەردەوامە. سەرنج بدەن کە ناوچەکە لە ئێستادا سەر بە میحوەرەکەی ئەمریکایە، سەرەڕای ئیرادەی ئەمەریکا.
سەرکردەکانی ئێران پێیان وایە بەردەوامیی ناوچەکە و سیستمی سیاسیی ئێران لەم دۆخەی ئێستایدا هەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی و بە کەڵک وەرگرتن لە دەسەڵاتی باڵای دادوەری لە عێراق و بێبەشکردنی لە بەشێکی زۆر لە دەسەڵاتەکانی، هەوڵی لاوازکردنی ناوچەکە دەدەن پێکهاتەکان وەک قەوارەیەکی نیمچە سەربەخۆ، لە ڕێگەی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی و بە قووڵکردنەوەی ناکۆکی ناوخۆیی لە ئەنجومەنی نوێنەران.کورد و سیاسەتی برسێتی ئابووری. بۆیە هەندێک پێیان وایە تیرۆرکردنی بەشێک لە بازرگانان و دەستپێکردنی هێرش لە ناوچەکە بۆ سەر ناوەندە ئابوورییەکان هیچی تر نییە جگە لە هەوڵێک بۆ بەدیهێنانی خنکاندنی ئابووری و دابڕانی ناوچەکە لە دەوروبەری ناوچەیی و نێودەوڵەتی. ئەگەر دۆخی ئێستا بەردەوام بێت، ئێمە زیادەڕەوی ناکەین کاتێک دەڵێین ئێران لە قوڵاییدا لێی دەداتە هەولێر و شارەکە وێران دەکات، هەروەک چۆن لە ماوەی ڕابردوودا شارەکانی سوریای یاخیبوو لە ڕژێمی ئەسەد وێران کرد.
سەرنج بدەن حکوومەتی ئێران نیازی خۆی بۆ هێرشکردنە سەر ناوچەکە و ببێتە هۆی وێرانکاریی هەمەلایەنە ناشارێتەوە و زۆرێک لە بەرپرسانی ئێرانیش لە چەند مانگی ڕابردوودا بە ڕوونی و ئاشکرا ئەمەیان ڕاگەیاندووە. ئەو پرسیارەی لێرەدا خۆی دەسەپێنێت ئەوەیە ئایا ڕێگەیەک هەیە بۆ دوورخستنەوەی ناوچەکە لە ململانێی بەردەوامی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تەنانەت بۆ ماوەیەکیش؟
پێدەچێت باشترین سیاسەت بۆ ناوچەکە لەم هەلومەرجەی ئێستادا، پەیڕەوکردنی میتۆدی بێلایەنی فینلاند بێت کە حکومەتی فینلاند لە سەردەمی جەنگی سارددا پەیڕەوی لێکرد. سەرنج بدەن فینلاند سنووری نێودەوڵەتی لەگەڵ ڕووسیا هەیە کە لە هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشە تێدەپەڕێت. سەرەڕای بوونی سیستەمی سەرمایەداری لیبراڵ لە شوێنی خۆیدا، سەرکردەکانی فینلاند بڕیاریاندا نەچێتە ناو ناتۆوە کە لە ساڵی ١٩٤٩ دامەزرا، لە سیاسەتی دەرەوەی خۆیدا جەختی لەسەر مامەڵەی یەکسان لە نێوان ئۆردوگای ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا دەکردەوە، ئەمەش سەقامگیری و گەشەی ئابووری و پەیوەندییەکی باشی بۆ دابین کرد لەگەڵ دوو ئۆردوگاکەدا.
ئەمڕۆ دەبێت حکوومەتی هەرێم دان بە واقیعی جوگرافیای سیاسیدا بنێت، چونکە هەرێم سنووری وشکانی دوور و درێژی لەگەڵ ئێران هەیە و ئەم دوواییەش لە ململانێی وجودییەکدایە لەگەڵ ئەو هاوپەیمانیەی ئەمریکا سەرۆکایەتی دەکات و عێراق و هەرێمی کوردستانیش لەچوارچێوەی ئاسایشی نیشتمانی خۆیدا دەزانێت سیستەم و ڕێگە نادات بگۆڕێت بۆ شوێنێکی گەرم یان ناوەندێکی مەترسیدار کە دوژمنەکان لێیەوە جوڵە بکەن. ئێران لەو پێوەندییەدا زیاتر لە پەیامێکی بۆ سەرکردەکانی ناوچەکە ناردووە، دوا پەیامیش ئەو پەیامە بوو کە فالح فەیاز، سەرۆکی پارتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ٤ی بانەمەڕی ئەمساڵدا بۆ ناوچەکە گواسترایەوە.
درێژەدان بەو سیاسەتەی ئێستا و نەگرتنەبەری دەستپێشخەریی بەهێز، ناوچەکە دەخاتە بەردەم مەترسییە سیاسییەکان و دەرئەنجامە نەخوازراوەکان و دووبارەبوونەوەی کارەساتی ئۆکرانیا لە ناوچەکەدا دۆخی سیاسی ئۆکرانیا لە ململانێی نێوان مۆسکۆ و واشنتۆن کە پێش سەرهەڵدانی ڤایرۆسەکە زاڵ بوو.
کەواتە، هەرێم دوو بژاردەی هەیە و سێیەمیش نییە:
بژاردەی یەکەم، کە بە پێی تێگەیشتنی ئێمە گونجاوترە بۆ ئەوەی هەرێم بۆ تێپەڕاندنی قۆناغە سەختەکەی ئێستا، ناردنی وەفدێک لە حکومەتی هەرێمەوە بۆ تاران، بە سەرۆکایەتی نێچیرڤان بارزانی، کاک قوباد تاڵەبانی، و شێخ عەلی بابیر، لەسەر… مەرجی ئەوەی کە شاندەکە هەموو دەسەڵاتێکی پێویستی هەبێت بۆ بڕیاردانی گرنگ و ئەو نیعمەتەی پێشتر ڕاگەیەندرا لەلایەن کاک مەسعود بارزانی و کاک.
سەرنج بدەن، کردنەوەی کەناڵەکانی پەیوەندی لەگەڵ ئێران کارێکی قورس نییە، بەو پێیەی زۆربەی سەرکردەکانی ناوچەکە پەیوەندی مێژوویییان لەگەڵ بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی هەیە، هەروەها سەکۆیەکی یارمەتیدەر بۆ تاوتوێکردنی هەموو بابەتەکان هەیە، چونکە کۆماری ئیسلامیش بە هەمان شێوەی سیاسیی ناوخۆیی و دەرەکیی سەختی بەخۆیەوە دەبینێت مەرجەکان و نایەوێت ناوچەکە لە نێو هێزە دوژمنکارەکاندا بێت چونکە ناوچەکە گرنگییەکی جیۆپۆلەتیکی بێهاوتای هەیە.
وەفدی کوردی دەبێت ئامادەیی پێویست نیشان بدات بۆ گوێگرتن لە هەموو نیگەرانییەکانی ئێران، وەک دەرکردنی هەموو ئەو لایەن و گروپانەی کە لە هەرێمەوە لە دژی دەجووڵێن. هەرێم دەتوانێ ناوەندە ئابوری و میدیاییەکان و ئەو بوونی سەربازی و ئەمنی و بازرگانییەی ئێستا لە ناوچەکەدا دابخات، کە ئێران بە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت. لەبەرامبەردا هەرێم داوا لە حکومەتی ئێران دەکات کە نفوزی خۆی لەگەڵ حکومەتی عێراق بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراو و بەپەلەکان بەکاربهێنێت.
شاندی کوردی دەتوانێ ڕاشکاوانە لەگەڵ ئێرانییەکان بە هەموو ڕاستییەکانەوە بێت، ئەویش ئەوەیە کە کەمپەکانی ئەمەریکا لە ناوچەکەدا دەرئەنجامی ئەو ڕێککەوتنانەیە کە حکومەتی فیدراڵی لەگەڵ هاوپەیمانی نێودەوڵەتیدا کردوویەتی و هەرێم ناتوانێت بڕیار لەسەر ئەو پرسانە بدات و وا نییە لە چوارچێوەی دەسەڵاتی خۆیدا، و پشتگیری لە بڕیارێک ناکات لەم بارەیەوە پێش ئەوەی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان خۆی و بەغدا چارەسەر بکرێن، بەتایبەتی پرسی مادەی 140. کە دەکەوێتە چوارچێوەی ڕاسپاردەکانی بڕیارنامەی ژمارە 688ی ئەنجومەنی ئاسایش.
بژاردەی دووەم، کە بەدیهاتنی ئاسان نییە، بەڵام ئەگەر هەوڵەکان لەگەڵ حکومەتی ئێران شکستیان هێنا، دەبێت پەیڕەوی لێبکرێت.
هه ڕوه ها پێکهێنانی شاندێکی گشتگیری کوردییه له نوێنه ڕانی هێزه نه ته وه ییه کان و ناردنی بۆ پایته خته کانی ڕۆژئاوا و به تایبه تی واشنتۆن و له نده ن و پاریس و داواکردن له ئه مریکا:
1) گەرەنتی ئەمنی و قوبەیەکی ئاسنین کە پارێزگاری لە هەولێر و ناوچە هەستیارەکانی سەربازی و ناوەندە ئابورییە گرنگەکان دەکات.
2) ڕێکخستنی پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا و هاوپەیمانی ڕۆژئاوا لە ڕێگەی لێکتێگەیشتن یان ڕێککەوتنێکی نوێی ڕاگەیەندراو.
3) وەرگرتنی قەرزی ئابووری دەبێتە هۆی ئەوەی هەرێم لەسەر پێی خۆی بوەستێت لەبەرامبەر ئەو سیاسەتەی برسێتی ئابوری کە حکومەتی عێراق پەیڕەوی دەکات. سەرنج بدەن هەرێم بە هەلومەرجی سیاسی و ئابووری لەڕادەبەدەر مەترسیداردا تێدەپەڕێت و پێویستی بە پاکێجێکی پشتیوانیی هەمەلایەنەی هاوشێوەی ئەو پاکێجە هەیە
هاندانی کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکان بۆ وەبەرهێنان لە ناوچەکەدا.
لە کۆتاییدا هەرێم بە قەیرانێکی سەخت و هەڕەشەیەکی دەرەکی و وجودیی بەغدا و تاراندا تێدەپەڕێت و هەرێم جگە لە گەیشتن بە جۆرێک لە ئاشتەوایی نیشتمانی و پەیڕەوکردنی یەکێک لەو دوو بژاردەیەی کە لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا، ناتوانێت ئەو مەترسییە تێپەڕێنێت