كوژرانی سەرۆک کۆماری ئێران : له‌ نێوان تیۆری پیلانگێڕی و لێكه‌وته‌كانی

 

ڕاپۆرتێک کە لەلایەن سەنتەری تاسك بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان ئامادەکراوە، ژمارە 8،  ٢٠٢٤

کوژرانی سەرۆک کۆماری ئێران و ستافەکەی لە وەزارەتی دەرەوە نیگەرانی بڕیاردەرانی جیهان و چاپەمەنی نێودەوڵەتی بوو و ئێستاش هەروایە، کە هاوڕان لەسەر ئەوەی کە ڕووداوەکە ڕەهەندی جددی بۆ داهاتووی ناوخۆی ئێران و پەیوەندییە دەرەکییەکانی هەیە. لەم ڕاپۆرتەدا هەوڵ دەدەین ڕۆشنایی بخەینە سەر تیۆری پیلانگێڕی سەبارەت بە ڕووداوەکە و دەرئەنجامەکانی لە پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیبران.

میدیاکانی دەوڵەتی دەڵێن لە ڕاپۆرتێکی سەرەتاییدا سەبارەت بە کەوتنەخوارەوەی هەلیکۆپتەرەکە کە بووە هۆی کوژرانی ئیبراهیم ڕەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران ڕۆژی یەکشەممە، هیچ بەڵگەیەکی لەسەر چالاکی تاوانکاری نەدۆزراوەتەوە.

لە ڕاپۆرتەکەی سوپادا هاتووە، فڕۆکەکە “دوای ئەوەی بەر ناوچەیەکی بەرز کەوتووە، ئاگری گرتووە” و هیچ شوێنەواری “کونی فیشەک” لەنێو داروپەردووەکاندا دەستنیشان نەکراوە.

هێلیکۆپتەرەکە بە “رێگایەکی پێشوەختە پلان بۆ داڕێژراو” دەفڕی و ڕێڕەوی فڕینی دیاریکراوی بەجێنەهێشتووە، ئەوەش هاتووە.

لیژنەی سەربازی کە لێکۆڵینەوە لە کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە دەکات ئاماژەی بەوەشکردووە، لەگەڵ پێشکەوتنی لێکۆڵینەوەکەدا وردەکاری زیاتر دێتە ئاراوە.

ئیبراهیم ڕەئیسی سەرۆک کۆمار ڕۆژی پێنجشەممە لە شاری مەشهەدی زێدی خۆی بەخاک سپێردرا، ئەوەش دوای چوار ڕۆژ لە دابەزینی هێلیکۆپتەرەکە لەکاتی گەڕانەوەی لە کردنەوەی بەنداوێک لەسەر سنووری ئازەربایجان.

فڕۆکەکە – فڕۆکەی بێڵ 212 کە دەیان ساڵە و لە ئەمریکا دروستکراوە – لە بناری شاخێکدا کەوتە کاتێک بە بارانێکی بەخوڕدا بەرەو شاری تەبرێز لە باکووری ڕۆژئاوای ئەو وڵاتە فڕیوە.

لە ڕاپۆرتە سەرەتاییەکەدا هاتووە: “هیچ شتێکی گوماناوی لە گفتوگۆکانی تاوەری کۆنترۆڵ لەگەڵ تیمی فڕینەکەدا بەدی نەکراوە”.

ئاماژەی بەوەشکردووە، “نیشانەی تەقە یان هاوشێوەی لە داروپەردوودا بەدی نەکراوە”.

فڕۆکەکە ڕۆژی دووشەممە لەلایەن فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە دۆزرایەوە بەڵام “ئاڵۆزی ناوچەکە و تەم و نزمیی پلەی گەرمی” بووەتە ڕێگر لە کارکردنی تیمەکانی فریاگوزاری، بەپێی ڕاپۆرتەکە.

لە بەیاننامەیەکی پەخشی سەربازی ڕۆژی پێنجشەممەدا هاتووە کە پەیوەندی کۆتایی لە کۆپتەرەکەی سەرۆکەوە نزیکەی ٩٠ چرکە پێش کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە تۆمارکراوە.

سەرۆکی تەمەن ٦٣ ساڵ لەگەڵ ئەمیر عەبدوڵڵاهیان وەزیری دەرەوە و سێ بەرپرسی دیکە و سێ تیمی کۆپتەرەکە گەشتیان دەکرد. هیچ ڕزگاربوویەک نەبووە.

تاران پێنج ڕۆژ ماتەمینی ڕاگەیاند. دەیان هەزار کەس بەشدارییان لە پرۆسەکانی پرسەدا کردووە.

ڕەئیسی کە پیاوێکی ئایینی توندڕەو بوو، وەک جێنشینێکی ئەگەری ئایەتوڵڵا خامنەیی ڕێبەری باڵای ئێران سەیر دەکرا.

محەممەد موخبەر سەرۆک کۆمار بە وەکالەت تا ئەو کاتەی هەڵبژاردن لە ٢٨ی حوزەیران بەڕێوەدەچێت، خزمەت دەکات

https://www.bbc.com/news/articles/c8449300vdeo

میدیاکانی ئێران پێشنیاری ‘فۆڵ پلەی’ و ‘پیلانگێڕی’ دەکەن لەسەر مردنی ڕەئیسی

لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا سۆشیال میدیای فارسی و بیانی پڕ بوو لە گەمژەیی تاکەکان، ئاژانسەکانی هەواڵ، بازنەی سیاسی، شارەزایانی تەکنیکی و تەنانەت چەند فڕۆکەوانێک سەبارەت بە ئەگەری کەوتنەخوارەوەی هێلیکۆپتەرەکە کە سەرۆک ڕەئیسی و دەوروبەرەکەی تێیدا بەشداربوون، دەرئەنجامی پیلانێکی بیانی بووبێت . ئەمەش بەشێکی لەلایەن چەندین پسپۆڕی ناوخۆیی و تەنانەت ڕووسییەوە هاتووە کە پێشنیاری ئەوە دەکەن کە شتێک لە ڕووداوی کۆپتەرەکەدا هەڵەیە، تەنانەت کرێملینیش پێشتر پێشنیاری یارمەتیدانی دۆزینەوەی “هۆکاری ڕاستەقینەی” ڕووداوەکەی کردووە.

ڕاپۆرتە سەرەتاییەکانی ڕۆژی ڕووداوەکە ئاماژەیان بەوە کردووە کە بارودۆخی کەشوهەوا ڕۆڵی هەبووە. بەڵام لەگەڵ تێپەڕبوونی کاتدا، قسە و باسەکان زیاتر مەیلیان بەرەو ئەگەری یاریکردنی نادروست کەوتووە. ئافتاب نیوز لە ٢٣ی ئایاردا بڵاویکردەوە، سەرۆکی ئەرکانی هێزە چەکدارەکانی ئێران تیمێکی بۆ لێکۆڵینەوە لە ڕووداوەکە و دیاریکردنی هۆکارەکەی دەستنیشانکردووە.

هەرچەندە ئەم تیمە هێشتا دۆزینەوەکانی خۆی ڕانەگەیاندووە، بەڵام قەبارەی زۆری تیۆرییەکانی پیلانگێڕی سەرنجی خەڵکی ڕاکێشاوە. سروشتییە ڕاپۆرتی فەرمی تیمی لێکۆڵینەوە دەسەڵاتدار و جێی متمانە دەبێت. سەرەڕای ئەوەش، خەڵک بە وردی بەدوای چیرۆکەکەدا دەگەڕێن، بە تامەزرۆییەوە بۆ ئاشکراکردنی ڕاستییەکانن. لە دۆخێکی وادا بۆ ئەوەی قەوارە بیانییەکان نەتوانن ڕووداوەکە بقۆزنەوە بۆ پاڵنانی ئەجێنداکانیان، پێویستە دەسەڵاتدارانی ناوخۆ زانیاری زیاتر بدەنە خەڵک، بەمەش ڕێگری لە هەر جۆرە خراپ بەکارهێنانێکی هەلپەرستانە بکەن.

Iranian media suggests ‘foul play’ and ‘conspiracy’ over … bne IntelliNews https://www.intellinews.co

دوای مردنی سەرۆک ڕەئیسی چی بۆ ئێران دێت؟

یەکێک لەو هۆکارانەی کە تیۆری پیلانگێڕی بەهێزتر دەکات، شوێنی کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە. ڕووداوەکە لە نزیک سنووری ئێران لەگەڵ ئازەربایجان ڕوویداوە، کە ئیسرائیل دامەزراوەی هەواڵگری و پەیوەندی و سەربازی بەرفراوانی لەوێ دامەزراندووە. بوونی ئەم توانایانە لە نزیک سنووری ئازەربایجان ڕێگە بە ئیسرائیل دەدات کە توانای ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن لە چوارچێوەی خاکی ئێراندا هەبێت. ئەوەی کە تەنیا ئەو کۆپتەرەی کە سەرۆک ڕەئیسی هەڵگرتبوو لە نێو ئەو سێ کۆپتەرەی کە لە ناوچەی سنوورییەوە بۆ تەورێز دەگەڕانەوە کەوتە خوارەوە، لە کاتێکدا ئەوانی دیکە نەیانکەوتە خوارەوە، ئەو تیۆرییە تێکدەدات کە کەشوهەوا فاکتەری بەرچاو بووە، بەمەش گومانی پیلانگێڕی بەهێزتر دەکات.

خاڵێکی دیکە کە ئەگەری پیلانگێڕی بەهێزتر دەکات ئەوەیە کە هەندێک لە شارەزایانی تەکنیکی ڕایانگەیاندووە کە کۆپتەرەکە لە ناوەڕاستی هەوادا تەقیوەتەوە پێش ئەوەی بکەوێتە خوارەوە. ئەگەر ئەمە وا بووایە، دەتوانێت پێشنیاری دەستکاریکردنی دەرەکی یان ناوخۆیی بکات، چینێکی ئاڵۆزی بۆ ڕووداوەکە زیاد بکات کە پێویستی بە لێکۆڵینەوەی ورد هەیە.

تیۆرێکی دیکە باس لەوە دەکات کە ڕەنگە کۆپتەرەکە تووشی لەکارکەوتنی ڕادار و ئامێرەکانی گەشتیاری بووبێت، کە بووەتە هۆی لەدەستدانی کۆنترۆڵ و دواتر کەوتنەخوارەوە. ئەم سیناریۆیەش دەتوانێت ئاماژە بە دەستێوەردانی دەرەکی بکات.

لە کاتێکدا دووپاتی دەکەینەوە کە ڕاپۆرتی فەرمی تیمی لێکۆڵینەوەی هێزە چەکدارەکان سەرچاوەی یەکلاکەرەوەی زانیاری دەبێت، بەڵام دەبێت جەخت لەسەر سێ خاڵە سەرەکییەکان بکرێتەوە.

یەکەم، ئەم ڕووداوە تیشکی خستۆتە سەر لاوازی بەرچاو لە پلاندانان و جێبەجێکردنی ڕێکخستنەکانی گەشتەکانی سەرۆک، کە پێدەچێت زۆرێک لە پرۆتۆکۆڵەکانی سەلامەتی چاوپۆشییان لێکرابێت. هەروەها Bne IntelliNews لە سەرچاوەیەک لە دەزگای ئەمنی ئێرانەوە زانیویەتی کە ڕەیسی داوای کردووە زووتر لە سنووری ئازەربایجان بفڕێت و پلانەکانی لە ڕێڕەوی خۆی دەرخستووە.

دووەم: ئەم ڕووداوە جەختی لە ناتەواوی سیستەمی کەشتیوانی ئێران کردووەتەوە. ژێرخانی فڕۆکەوانی ئێران لە مێژە ڕەخنەی زۆری لێدەگیرێت بەهۆی تەکنەلۆجیای بەسەرچوو و ناتەواوی چاککردنەوە. ئەگەر کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە لە ئەنجامی پیلانێکەوە بووبێت، پێدەچێت ئەم کەموکوڕییە ڕۆڵی هەبووبێت. هێلیکۆپتەرە مۆدێرنەکان زۆر پشت بە سیستەمی پێشکەوتووی گەشتیاری دەبەستن بۆ دڵنیابوون لە گەشتێکی سەلامەت، بەتایبەتی لە بارودۆخی تەحەدا و ژینگە دوژمنکارەکاندا. نەبوونی ئامێری پێشکەوتوو دەتوانێت ببێتە هۆی…

https://www.msn.com/en-us/news/other/iranian-media-suggests-foul-play-and-conspiracy-over-raisi-s-death/ar-BB1mTBDd?ocid=BingNewsSerp

ابرایم ڕەئیسی کە ڕۆژی یەکشەممە کۆپتەرەکەی لە باکووری ڕۆژئاوای ئێران کەوتە خوارەوە، هەم سەرۆک کۆماری ئێران بوو و هەم کاندیدێک بوو کە بۆ جێگرتنەوەی فەرمانڕەوای ڕاستەقینەی بەساڵاچووی وڵات، عەلی خامنەیی، ڕێبەری مەزنی ئینقلابی ئێران بوو. هەردوو هەڵوێستە سیاسییەکە ئاستێکی بەرزی مەترسییان هەڵگرتبوو کە بە نزیکەیی بەراورد دەکرێت لەگەڵ سەفەرکردنی ئاسمانی لە ناوخۆی ئێراندا- کە سەلامەتی فڕۆکەوانی کە بەهۆی دەیان ساڵ سزا و پاراستنی نایەکسانەوە کەوتۆتە ژێر مەترسییەوە، نزیکەی ئەوەندەی شەڕی سێبەری لەگەڵ ئیسرائیل، ژیانی بەرپرسانی باڵای ئێرانی کوشتووە، کە هەروەها بەسەر کۆچی دوایی ڕاپۆرتکراوی ڕەئیسیدا هاتە ئاراوە.

هۆکاری کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە- کە هەروەها حوسێن ئەمیرەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، پارێزگاری پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵاتی ئێران و کەسانی دیکەی کوشت- لە چاوەڕوانی لێکۆڵینەوەدایە. بەڵام هەر دۆزینەوەیەکی فەرمی کراوە دەبێت بۆ لێکدانەوە- وەک ئەو یارییە ئاگرینانەی کە شەوی یەکشەممە لە شەقامەکانی سەر تاراندا تەقیەوە: ئایا سەروبەندی جەژنی لەدایکبوونی ڕەزایان دەگێڕا کە بە ئیمامی هەشتەم ناسراوە؟ یان مردنی ڕەئیسی، ئەو سەرۆکە بەدناو توندڕەو؟

گومانەکان زۆرن. کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە دوو مانگ دوای ئەوەی ئێران هێرشێکی بەرفراوانی مووشەکی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی کردە سەر ئیسرائیل و تۆڵەی هێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیلی کردەوە کە لە یەکەمی نیساندا دوو ژەنەراڵی باڵای ئێرانی لە سوریا کوژران وەک هێمایەک شایستە بن: بە ئامانجگرتنی پاترییەکی دژە فڕۆکە کە پاسەوانی دامەزراوەیەکی ئەتۆمی دەکات.

بۆ ئەوانەی کە پێیان وایە کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە تەلئەبیب بووە کە پێڵاوەکەی دیکەی خستۆتە خوارەوە، شوێنی ڕووداوەکە هاندەری قسە و باسە. کۆپتەرەکەی ڕەئیسی لە دارستانی شاخاوی نزیک سنووری ئازەربایجان دابەزیوە، کە کەمترین دۆستانەی دراوسێکانی ئێرانە- بەشێکیش لەبەر ئەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل دەپارێزێت، و مێژوویەکی هاوکاری لەگەڵ مۆساد هەیە.

بەڵام کەش و هەواش گومانلێکراو بوو. دەوڵەتی ئێران ڕاپۆرتی دا کە هەوڵەکان بۆ دیاری کردنی شوێنی کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە بەهۆی تەم و با و بارانی بەخوڕ ڕێگری لێ کراوە و گرتە ڤیدیۆییەکانی تیمەکانی فریاگوزاری بڵاو کردەوە کە بەپەلە بەناو تەمێکی زەرفدا دەڕۆن.

لە کۆتاییدا، سیاسەتی ناوخۆیی کۆماری ئیسلامی هەیە- کە بەناوبانگە بە دڕندەیی لە باشترین کاتەکاندا، بەڵام لەوەش زیاتر بە لەبەرچاوگرتنی دەنگۆی بەردەوام کە خامنەیی کە ٣٥ ساڵە حوکمڕانی دەکات، نەخۆشە.

کەریم سەدجپوور، هاوڕێی باڵای وەقفی کارنێگی بۆ ئاشتی نێودەوڵەتی، ڕۆژی یەکشەممە بە تایم-ی ڕاگەیاند، “مەرگی ڕەئیسی قەیرانی جێنشینی لە ئێراندا دروست دەکات”، لە کاتێکدا کە پێشکەشکارانی تەلەفزیۆنی دەوڵەتی ڕەشیان لەبەردا بوو. ئاماژەی بەوەشکردووە، “ئەو و موجتەبا خامنەیی- کوڕی ڕێبەری مەزنی ٨٥ ساڵە- تاکە کاندیدێکن کە باسیان لێدەکرێت بۆ جێنشینی. لە کولتوری سیاسی پیلانگێڕی ئێراندا، کەم کەس باوەڕیان بەوە هەبێت کە مردنی ڕەئیسی بە ڕێکەوت بووە”.

ڕەئیسی تەمەن ٦٣ ساڵ لەو کولتوورە پیلانگێڕییەدا گەشەسەند. ناوی کوتلە سیاسییەکەی، کۆمەڵەی ڕۆحانییە شەڕکەرەکان، ئاماژەیە بۆ شوێنی ئەو لە سیستەمی تیۆکراتی تاکڕەودا کە لە ساڵی ١٩٧٩ جێگەی ئەو دەسەڵاتە پاشایەتییەی گرتەوە کە بۆ بەشێکی زۆری سەدەی بیستەم حوکمڕانی ئێرانی کردبوو. ڕەئیسی وەک جێبەجێکارێک کاری خۆی کردووە، وەک داواکاری گشتی لە چەندین پارێزگادا کاری کردووە و پابەندبوونی خۆی وەک کەسێکی توندڕەو نیشانداوە. لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا لە “لیژنەی مردن”دا کاری کردووە کە گروپەکانی مافی مرۆڤ دەڵێن فەرمانی لەسێدارەدانی هەزاران زیندانی سیاسی بەبێ دادگاییکردن دەرکردووە.

لەسێدارەدانەکان پلانی جێنشینی ئایەتوڵڵای گەورە ڕوحوڵڵا خومەینی تێکدا، ئەو پیاوە ئایینییە شیعەیەی کە سەرکردایەتی شۆڕشی ١٩٧٩ی کردبوو، دوای ئەوەی پارێزەری تووڕەیی خۆی، ڕایگەیاند: “گوتم لە هەر شوێنێک شوێنت دەکەوێت، بەڵام تا دۆزەخ بەدوای تۆدا ناڕۆم. ” ئەو کارە لەبری ئەوە چووە دەستی خامنەیی کە بە هەمان شێوە ناوی لێنراوە، بە پلەبەرزکردنەوەی خێرا بۆ ئایەتوڵڵا. لە دەیەکانی دواتردا، ڕەئیسیش بە هەمان شێوە سەرهەڵدا و لە کۆتاییدا سەرۆکایەتی دەسەڵاتی دادوەری کرد، کە ڕاستەوخۆ ڕاپۆرت دەدات بە ڕێبەر.

بەڵام ڕەئیسی هیچ شوێنکەوتوویەکی سیاسی دیار نەبوو لە دەرەوەی دڵسۆزانی ڕێژیم کە نزیکەی لەسەدا ٢٠ی ٨٨ ملیۆن کەسی ئێران پێکدەهێنن. هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٢١ی وەک سەرۆک کۆمار، لە نێوان کەمی ڕێژەیەکی پێوانەیی بەشداریکردن و تۆمەتەکانی ساختەکاری، لەلایەن چاودێرانەوە وەک نیشانەیەک سەیرکرا کە “سیستەم”، وەک ئێرانییەکان بە ئامێری دەسەڵاتدار ناوی دەبەن، چیتر فەرمانگە هەڵبژێردراوەکانی وەک وەلڤەلێکی فشاری پێویست بۆ زۆرینەی ئێرانییەکان سەیر نەکردووە کۆمەڵگایەک کە ناڕەزایی دەربڕین لە دەسەڵاتی یەکگرتووی پیاوانی ئایینی توندڕەو و سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی.

ئەو حیساباتە لە بەهێزترین تەحەدای ناوخۆی ڕژیم لە ماوەی دەیان ساڵدا ڕزگاری بوو، کاتێک ژنان سەرکردایەتی ناڕەزایەتییە سەرتاسەرییەکانیان کرد کە بۆ چەند مانگێک دوای مردنی مەحسا ئەمینی لە ئەیلوولی ٢٠٢٢ بەردەوام بوو، کە لەلایەن “پۆلیسی ئەخلاق”ەوە دەستبەسەر کرابوو. زیاتر لە ٥٠٠ خۆپیشاندەر بە تەقەی هێزە ئەمنییەکانی ڕێژیم کوژران و زیاتر لە ٢٠ هەزار کەسیش دەستبەسەر کران.

دوای ساڵێک ڕەئیسی بۆ سەردانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیویۆرک بوو. بە پارێزبەندی دیپلۆماسی لە دەستگیرکردن بە تۆمەتی لەسێدارەدانەکانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو، کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ پەیامنێرانی ئەمریکا بەکارهێنا بۆ شانازیکردن بەوەی کە ڕاپەڕینی “ژن، ژیان، ئازادی” کە بە تاوانباری ئەمریکا و ئەوروپا دەزانێت، شکستی هێناوە. ڕەئیسی وتی: ساڵی ڕابردوو لە ماوەی ئەو ناسەقامگیرییەی کە ئاژاوەگێڕەکان هێنایانە ئاراوە، تەنها لە ماوەی ٤٨ ڕۆژدا زیاتر لە ٣٦ هەزار درۆ بەرهەم هێنران و بانگەشەی بۆ کرا و لە میدیاکاندا بڵاوکرانەوە. ” ڕەیسی وتی “کاری خۆی کرد” بەڵگەکە لە پودینەکەدایە، وەک دەڵێن

Karl Vick “Iran’s President Raisi Dies: The List of Potential Suspects”

https://www.bing.com/news/search?q=Iran%e2%80%99s+President+Raisi+Dies%3a+The+List+Of+Potential+Suspect&qpvt=+Iran%e2%80%99s+President+Raisi+Dies%3a+The+List+of+Potential+Suspect&FORM=EWRE

“مردنی سەرۆک ڕەئیسی پلانەکانی جێنشینی ئێران دەهەژێنێت” لە نووسینی ئارمان مەحمودیان

دوابەدوای کەوتنەخوارەوەی کوشندە لە کۆتایی هەفتەی ڕابردوودا، ئایەتوڵڵا خامنەیی کاتەکەی بۆ بەڕێوەبردنی داهاتووی کۆماری ئیسلامی تەواو دەبێت.

ڕۆژی یەکشەممە ١٩ی گوڵان، کەوتنەخوارەوەی هەلیکۆپتەرێک لە باکووری ڕۆژهەڵاتی ئێران ڕۆژهەڵاتی نزیک سنووری ئازەربایجان، گیانی ئیبراهیم ڕەئیسی، وەزیری دەرەوەی حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، سەرۆکی تیمی ئاسایشی سەرۆک کۆماری، فەریق مێهدی موسەوی، مەلەک ڕەحمەتی، گیانیان لەدەستدا پارێزگاری پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژهەڵاتی ئێران، هەروەها فڕۆکەوان و پاسەوانێکی دیکە. ئەم ڕووداوە نوێنەرایەتی ساتێکی سەرەکی لە درامای سیاسی ئێران دەکات و هاندەری ڕەچاوکردنی دەرئەنجام و گۆڕانکارییە ئەگەرییەکانە کە ڕەنگە دوای مردنی چاوەڕواننەکراوی سەرۆک کۆمار ڕووبدات.

سەرەڕای دیاربوونی ڕۆڵەکەی، بەڵام پێناچێت مردنی ڕەئیسی ببێتە هۆی پەککەوتنی توند لە دەزگای ئیداری و جێبەجێکاری ئێراندا. لە کاتێکدا نووسینگەی سەرۆکایەتی پێکهاتەیەکی گرینگی پێکهاتەی دەسەڵاتی ئێرانە، بەڵام کۆنترۆڵی ڕاستەقینە، بە تایبەت بەسەر بیرۆکراسی و پرسە سەرەکییە نیشتمانییەکاندا، تا ڕادەیەکی زۆر لە لای ئایەتوڵڵا خامنەیی، ڕێبەری مەزنی ئینقلابی ئیسلامییە. وەک باڵاترین دەسەڵاتی ئێران بە دیزاینی دەستووری، ڕێبەری مەزنی ئینقلاب کاریگەرییەکی بەرچاوی هەیە. ئەو نەک هەر کارنامەی نیشتمانی دادەنێت و سەرپەرشتی دەسەڵاتی دادوەری و هێزە چەکدارەکان دەکات بەڵکو دڵنیای دەدات لەوەی کە کاندیدەکان بۆ پۆستە جێبەجێکردنەکان، بەتایبەتی لە وەزارەتە سەرەکییەکانی وەک هەواڵگری، ناوخۆ، بەرگری و کاروباری دەرەوە، سەرەتا لەلایەن نووسینگەکەیەوە پشکنینیان بۆ دەکرێت. ئەم ناوەندگەراییەی دەسەڵات لە دەستی ڕێبەری مەزنی ئینقلابی ئیسلامیدا دڵنیای دەدات لەوەی کە ماشێنی ئیداری ئێران بە جێگیری و کارا دەمێنێتەوە، تەنانەت لە غیابی سەرۆکەکەیدا.

جگە لەوەش، پێشینەی سەرۆک ڕەئیسی وەک کەسایەتییەکی دادوەری نەک بیرۆکراتێکی بەئەزموون، ئەوە پیشان دەدات کە ڕەنگە نەبوونی ئەو کاریگەرییەکی ڕەخنەگرانە لەسەر بەردەوامی کارگێڕی نەبێت. لە ڕاستیدا لە کابینەی ڕەئیسیدا، سەرۆکی بیرۆکراتی جێگری سەرۆکەکەی بوو، محەمەد موخبەر. بە پێچەوانەی ڕەئیسی کە بە قووڵی لە ڕۆڵی دادوەری و ئەمنیدا چەسپاوە، مۆخبەر ئەو بیرۆکراتە جەوهەرییە بەرجەستە دەکات کە شارەزایییەکی بەرفراوانی کارگێڕی هەیە.

موخبەر پێشتر بۆ ماوەی نزیکەی پانزە ساڵ سەرۆکایەتی ئەو دامەزراوە گەورەیەی “خێرخوازی” بووە کە بە جێبەجێکردنی فەرمانی ئیمام خومەینی (EIKO) ناسراوە – کە بە “سێتاد”یش ناودەبرێت. لە ئەنجامدا ئەو لە بەڕێوەبردنی بەشێکی بەرچاو لە ئابووری ناوخۆیی ئێراندا ڕۆڵی سەرەکی هەبووە. سێتاد کە سامانەکەی نزیکەی ١٠٠ ملیار دۆلارە، شانبەشانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن و سوپای پاسداران وەک یەکێک لە پایە گرنگەکانی ئابووری ئێران وەستاوە. مۆخبەر بەم پاشخانە، ئامادەکارییەکی باشی کردووە بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاتی ئەرکەکانی سەرۆکایەتی بگرێتە ئەستۆ و سەقامگیری حکومەت مسۆگەر بکات، بە بەکارهێنانی شارەزایی بیرۆکراتی خۆی لەو شوێنانەی کە شارەزایی ڕەئیسی زیاتر لەسەر دادوەری و ئاسایش بوو.

لەم چوارچێوەیەدا، سەلامەتە بڵێین کە کاریگەرییە دەستبەجێیەکانی مردنی سەرۆک ڕەئیسی بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە ناسەقامگیرکەر نین. بەڵام کاریگەرییە درێژخایەنەکانی لەسەر داهاتووی سیاسی ئێران تەواو بەرچاون. سەرۆک ڕەئیسی وەک پارێزراوێکی خامنەیی و یەکێک لە خوێندکارەکانی پێشووی، بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک کەسایەتییەکی سەرەکیی پۆتانسێلی لە جێنشینی دوای خامنەیی و لەوانەیە تەنانەت ڕێبەری باڵای داهاتووش سەیر دەکرا. کۆچی دوایی لەناکاوی ئەو، تارێکی ڕەخنەگرانە لە تابلۆی ئاڵۆزی داینامیکی سەرکردایەتی داهاتووی ئێران لادەبات، کە بە ئەگەرێکی زۆرەوە ڕەوتی یەک لە دوای یەک و هاوسەنگی هێز لەناو پلەبەندی سیاسی ئێراندا دەگۆڕێت.

بۆ ئەوەی بە تەواوی کاریگەرییەکانی مردنی ڕەئیسی لەسەر دیمەنی سیاسی ئێران بزانین، زۆر گرنگە کە ڕێڕەوی سەرهەڵدانی ڕەئیسی بۆ دەسەڵات لەبەرچاو بگیرێت. لە ساڵی ٢٠١٤ەوە کۆماری ئیسلامی ئێران بە شێوەیەکی ستراتیژی ئیبراهیم ڕەئیسی لە پێگەیەکی تاڕادەیەک تەمومژاوی قەزاییەوە بۆ یەکێک لە بەرزترین فەرمانگەکانی ئەو خاکە بەرزکردەوە. ئەم گۆڕانکارییە بە دەستبەکاربوونی وەک داواکاری گشتی لە ساڵی ٢٠١٤ دەستی پێکرد، ڕۆڵێک کە بینینی زیاتری کرد. دواتر ئایەتوڵڵا خامنەیی لە ساڵی ٢٠١٦ ڕەئیسی وەک سەرپەرشتیاری مەزارگە و دەزگای ئیمام ڕەزا دەستنیشان کرد کە نەک هەر تاکە مەزارگەی پیرۆزی ئیمامە شیعەکان لە ئێران بەڕێوە دەبات بەڵکو سەرپەرشتی کۆمەڵەیەکی بازرگانی و ئەوقافیش دەکات. ئەم ڕۆڵە زیاتر باڵای ئەوی لەناو هەردوو بواری سیاسی و ئایینیدا چەسپاند. سەرهەڵدانی بەردەوام بوو لەگەڵ چوونە ناو ئەنجومەنی تێگەیشتنی ئیمتیازات و تا ساڵی ٢٠١٩ بۆ پۆستی سەرۆکی دادوەری ئێران بەرزبووەوە و لە ساڵی ٢٠٢١دا بە هەڵبژاردنی وەک سەرۆک کۆمار گەیشتە لوتکە.

ئەم پرۆسەی زەماوەندی دە ساڵەیە، جەخت لەسەر هەوڵێکی حیسابکراوی ڕێژیم دەکاتەوە بۆ ئامادەکردنی ڕەئیسی بۆ ڕۆڵێکی سەرەکی لە سەردەمی دوای ئایەتوڵڵا خامنەیی. پێگەی وردی ڕژیم بۆ ڕەئیسی ئەوەمان بۆ دەردەخات کە یان کاندیدێکی پێشەنگ بووە بۆ جێنشینی خامنەیی یان کەسایەتییەکی متمانەپێکراو بووە کە ئامادەبووە بۆ دەستەبەرکردنی گواستنەوەی بێ کێشەی دەسەڵات بۆ جێنشینی دیاریکراو. پرۆسەی جێنشینی لەلایەن ئەنجومەنی پسپۆڕانی سەرکردایەتی بە نهێنی بەڕێوەدەبرێت.

بە دوورخستنەوەی ئیبراهیم ڕەئیسی لە گۆڕەپانی سیاسی، کۆماری ئیسلامی ڕووبەڕووی قەیرانێکی بەرچاو دەبێتەوە، کە بەهۆی پەراوێزخستنی سەرکردە کۆنەپەرستە ئەگەرییەکانی دیکە کە ڕەنگە نەرم و نیانێکیان مسۆگەر کردبێت، توندتر دەبێتەوە

دوورخستنەوەی ئیبراهیم ڕەئیسی لە گۆڕەپانی سیاسی، کۆماری ئیسلامی ڕووبەڕووی قەیرانێکی بەرچاو دەبێتەوە، کە بەهۆی پەراوێزخستنی سەرکردە کۆنەپەرستە ئەگەرییەکانی دیکە کە ڕەنگە گواستنەوەی بێ کێشەی دەسەڵاتیان مسۆگەر کردبێت، توندتر دەبێتەوە. لەو پڕۆسەیەی کە ڕەئیسی بەرزکردەوە، کەسایەتییە کاریگەرەکانی وەک عەلی لاریجانی، سەرۆکی پێشووی پەرلەمان، ئایەتوڵڵا ئامۆلی لاریجانی برای، سەرۆکی پێشووی داد و محەمەد باغر غالیباف، سەرۆکی ئێستای پەرلەمان، پەراوێز خران. ئەم پەراوێزخستنە ستراتیژییە بریتی بوو لە بێبەشکردنی عەلی لاریجانی لە کێبڕکێی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٢١، دەستلەکارکێشانەوەی ئامۆلی لاریجانی لە ئەنجومەنی پارێزەران، هەروەها خستنە ژێر ڕەخنەی بێوچان لەلایەن میدیای کۆنەپەرستانەوە کە غالیبافیان بە ناکارامەیی و گەندەڵی تۆمەتبار کرد.

ئەم کەمکردنەوەیە ڕێکخراوەی سەرکردە کۆنەپەرستە بژاردەکان، بۆشایییەکی دروستکردووە لە دوای مردنی چاوەڕواننەکراوی ڕەئیسی. ئێستا کۆماری ئیسلامی لە بەردەم ئەرکێکی قورسدایە کە بریتییە لە دەستنیشانکردنی گەرەنتییەکی نوێ بۆ گواستنەوەی سەرکردایەتی، کە ڕۆڵێکی گرینگە بۆ پاراستنی سەقامگیری و بەردەوامی. ئەم دۆخە ڕەنگە ببێتە هۆی زیادبوونی نادڵنیایی لەناو پلەبەندی سیاسیدا، چونکە گەڕان بەدوای کاندیدێکی کۆدەنگیدا بەپەلەتر دەبێت.

لە کاتێکدا کۆماری ئیسلامی لەگەڵ گەڕان بەدوای گەرەنتیکەرێکی نوێی گواستنەوەی سەرکردایەتی خۆیدا خەبات دەکات، هێشتا کەسایەتییە دیارەکان هەن کە دەتوانن بە ئەگەرێکی زۆرەوە ئەم ڕۆڵە پڕبکەنەوە. یەکێک لەو کەسانە عەلی ڕەزا عەرەفی ئەندامی هەردوو مەجلیسی پسپۆڕان و ئەنجومەنی پارێزەران و سەرۆکی پێشووی زانکۆی نێودەوڵەتی ئەلمستەفایە کە دامەزراوەیەکی سەرەکی ڕۆحانییە بۆ خوێندکارانی نێودەوڵەتی. سەردەمانێک عەرەفی بە کاندیدێکی ئەگەری بۆ سەرکردایەتی دادەنرا، بەڵام ئاسۆکانی لەگەڵ سەرهەڵدانی ڕەئیسی کاڵتر بووەوە. بە ڕۆیشتنی چاوەڕواننەکراوی ڕەئیسی، ڕەنگە ڕۆشناییەکان بگەڕێنەوە سەر عەرەفی یان کەسایەتییە هاوشێوەکانی، ئەمەش چانسەکانیان لە دیمەنە سیاسییە پەرەسەندووەکاندا چالاک بکاتەوە.

بەڵام تا ئێستاش تەحەداکە بە شێوەیەکی بەرچاو دەمێنێتەوە. کۆمار دەبێ هەڵمەتێکی بانگەشەی گشتگیر هاوشێوەی ئەو هەڵمەتە دەستپێبکات کە ڕەئیسی بەهێزتر کرد، ئەرکێک کە بەهۆی تەمەنی پێشکەوتووی ئایەتوڵڵا خامنەیی کە تەمەنی هەشتا و پێنج ساڵە ئاڵۆز بووە. ڕەنگە کات لە لای خامنەیی نەبێت بۆ ڕێکخستنی پرۆسەیەکی دیکەی خۆئامادەکردنی بەرفراوان بۆ جێنشینێک، ئەمەش دووڕیانێکی ستراتیژی گرینگ بۆ پلانەکانی بەردەوامی ڕێژیم دروست بکات.

Arman Mahmoudian “The Death of President Raisi Will Shake Up Iran’s Succession Plans”

https://www.msn.com/en-us/news/world/the-death-of-president-raisi-will-shake-up-iran-s-succession-plans/ar-BB1mN88D?ocid=BingNewsSerp

عومەر ئیلخانی زادە سکرتێری کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان

“خەڵکی کورد مردنی ڕەئیسییان زۆر پێ خۆشبوو، چونکە یەکێک بو لە قەساب و جەلادەکانی ساڵی(١٩٦٧)ی ئێرانی(١٩٨٨ز)، وە بە جەلادی تاران و کۆمەڵکوژی بەناوبانگە، یەکێک بوو لەو کەسانەی لەسەر کوردستان زۆر توند بوو، بەگژ خەڵکی کوردستاندا چووەوە، مردنی ڕەئیسی جارێکی تر خاڵی لاوازی شانۆ و نمایشی ناکارامەیی و بێ لیاقەتی ئێرانی پیشان دا، هەروەک لەوەی ماوەیەک لەوەو پێش بە سەدان درۆن و موشەکی گرتە ئیسڕائیل بەڵام دوانیان گەیشتنە ئیسڕائیل، ئەم جارەش دەریخست کە ئێران ناتوانێت پارێزگاری لە سەرۆککۆمار و وەزیری دەرەوە و بەرپرسەکانی بکات.”

جێگری سکرتێری کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان دەشڵێت “من پێموایە مردنی ڕەئیسی هیچ شتێک لە سیستمی ڕژێمی ئێران و سیستمەکەی ناگۆڕێت چونکە ڕەئیسی ناوەندی بڕیار نەبوو، وە ئەوەی دوای ئەویش بێت هەر لە بازنەی دارودەستەی خامەنەییە و هەمان سیاسەت پەیڕەودەکات، بەڵام ئەو دەسەڵاتە لە بەربەرەکانیدایە لەگەڵ خەڵک، ئەو ڕووداوە یەکێک لە خاڵە لاوازەکانی تری ئێرانی بۆ خەڵک دەرخست کە هێز دەداتە خەڵکی ئێران. ئاخر ئەو ئێرانەی باس دەکرا لە ڕووی تەکنەلۆژیاوە ئەوەتا دوای شانزە کاتژمێر درۆنی تورکی دێت لاشەی سەرۆککۆمار و وەزیری دەرەوە و بەرپرسەکانی بۆ دەدۆزێتەوە.”

دەشڵێت “ڕژێمی کۆماری ئیسلامی لە ناو خۆی و عەقڵی دەسەڵاتیدا کلۆر بووە، هەر ئەوەی کە دەوترێت لەناوچونی ڕەئیسی پەیوەندی بە ململانێ لەگەڵ کوڕەکەی ڕەهبەر هەبووە نیشانی دەدا چەندە ئەو ڕژێمە کلۆرە، مەرگی دیکتاتۆرێکی قەسابی وەک ڕەئیسی دەرفەتێکی تر بوو بۆ دەرخستنی کلۆری و خاڵی لاوازی ڕژێمی کۆماری ئیسلامی ئێران و هەڵبژاردنی سەرۆککۆماریش خاڵێکی تری لاوازی کۆماری ئیسلامی دەردەخات. خەڵک بە ساردوسڕتر لەوەی ئەنجومەن بەشدار دەبن.”

https://www.dengiamerika.com/a/7620930.htm

کۆشان عەلی زەمان، ماستەر لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان ، به دنگى ئه مريكا وت:

“بەدڵنیایی ئێران بە تەنها بریتی نییە لەو سنوورە جوگرافیەی هەیە، بەڵکو ئێران یەکێکە لەو وڵاتانەی ڕۆڵی هەیە لە ناوچەکەدا، بۆیە هەر گۆڕانکارییەک لەو وڵاتە کاریگەری دەبێت لەسەر ناوخۆ و دەرەوە، هەرچەندە لە ئێران دەوڵەتی قوڵ هەیە دەسەڵات و بڕیارەکان لای کەسی سەرۆککۆمار یان وەزیری دەرەوە نییە، بەڵام خودی ڕەئیسی و وەزیری دەرەوەش دوو کەسایەتی گرنگی ئێرانن، هەرچەندە گەلی ئێران وادەردەکەوێت بڕوای بە گۆڕانکاری نەماوە لە ڕێگای هەڵبژاردنەوە بەڵام هێز و پێگەی موحافزکارەکان هەتا دێت لە وڵاتەدا بەهێزتر دەبێت، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەوان زاڵ دەبن بەسەر پێگە و سیاسەتی ئەو وڵاتەدا، ئەوەی دەکرێت لە ئێران هەڵبژاردنێکی کارتۆنی لە نێوان چەند کاندیدێکی پارێزکارەکان بەڕێوەبچێت، ئەوەی وەک مەترسی بەدی دەکرێت سەرکردەیەک بێتە پێش کە خاوەن ئەزمونێکی کەم بێت، وە ئەوەی جێی نیگەرانییە ئەوەیە کە ئایا سیاسەتی دەرەوەی ئێران چۆن دەبێت؟ ئەوە یەکێکە لەو مەترسیانە کەپێشبینی دەکرێت.”

کۆشان عەلی زەمان دەشڵێت “وەک ئەگەرێکی دوور کە دەیبینم کۆماری ئیسلامی ئێران ڕەنگە بۆ خۆ ڕزگارکردن لەو دۆخە و تەقینەوە نێوخۆییەکانی جەماوەر بە جۆرێک لە جۆرەکان ڕیفۆرمخوازەکان بهێنێتەوە پێش، ئەویش بۆ ئەوەی سیستمەکە ڕزگار بکات و خەڵک ئومێدێک بەو ڕژێمەدا هەڵبواسێت، بەڵام ئەگەر ئەوە ڕوی نەدا بە پێچەوانەوە خەڵکی توندڕەوتر و موحافزکارتر هات لە دوای ڕەئیسی، ئەوا چارەنووسێکی باش چاوەڕێیی ڕژێمی کۆماری ئیسلامی ئێران ناکات، بەڵام هێنانە پێشەوەی ڕیفۆرمخوازەکان وەک یەکێکە لە ڕێگاکانی دەربازبوون بەڵام ئایا دەوڵەتی قوڵ ئەوە قبوڵ دەکات؟ یان هەر بڕوای بە زەبروزەنگ هەیە بۆ درێژەدان بە دەسەڵاتەکەی؟!

Koshan Ali Zaman https://www.dengiamerika.com/a/7620930.htm

گاریت نادا –نوسه ر له پیمانگای ئاشتی امریكی دلیت  سەیری ئەوە دەکات کە ئەمە دەتوانێت مانای چی بێت بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئێران لە نێوان گێژاوی ناوچەیی، میراتی سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەوەی ڕەئیسی و کاریگەرییەکانی لەسەر جێنشینی خامنەیی کە لە ئارادایە.

مردنی ڕەئیسی لە ماوەیەکی نزیکدا گۆڕانکارییەکی بەرچاو لە ڕەوتی سیاسەتی دەرەوەی ئێران ناکات. سیاسەتی دەرەوە لە ژێر دەسەڵاتی تایبەتی سەرۆکدا نییە. ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانی (SNSC) باڵاترین دەزگای بەرپرسی سیاسەتی دەرەوە و ئاسایشی نیشتمانییە. سەرۆک وەک سەرۆکی ئەنجومەن دەتوانێت کاریگەری لەسەر دیبەیتەکان هەبێت و ڕۆڵی هەبێت لە دانانی کارنامەدا. بەڵام سەرۆک کۆمار هێشتا دەبێت کار بکات بۆ پێکهێنانی کۆدەنگی لەگەڵ ١١ ئەندامی هەمیشەیی دیکە کە پۆستی باڵای سەربازی، سیاسی یان وەزارییان هەیە. لە کۆتاییدا بڕیارەکانی SNSC دەبێت لەلایەن سەرۆکی باڵا پەسەند بکرێن.

بەڵام ڕەنگە تێکچوونی ناوماڵ کاریگەری ساردکەرەوەی هەبێت. بۆ دەستەبەرکردنی گواستنەوەی دەسەڵات بە شێوەیەکی ڕێکوپێک، ئێران ڕەنگە خۆی لە گەڕی نوێی پەرەسەندن لەگەڵ ئیسرائیل یان نەیارەکانی دیکە بپارێزێت تا ئەو کاتەی سەرۆکێکی نوێ سوێند دەخوات، ڕەنگە دەستپێشخەرییە دیپلۆماسییە نوێیەکان دوابخات بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە وەزیری دەرەوەش کوژراوە. بەڵام یەکێک لە یەکەم هەنگاوەکانی مۆخبەر بریتی بوو لە دانانی عەلی باغری کانی، جێگری وەزیری دەرەوە بۆ کاروباری سیاسی وەک وەزیری دەرەوە بە وەکالەت.

باغری کانی لە سەردەمی ڕەئیسیدا سەرۆکی دانوستانکاری ئەتۆمی بووە، هەرچەندە ئەو کەسە توندڕەوە ڕەخنەگرێکی دەنگی بەرزی ڕێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی ٢٠١٥ بوو. بەپێی زانیارییەکان، لە ناوەڕاستی مانگی ئایاری ٢٠٢٤، باگێری کانی گفتوگۆی ناڕاستەوخۆی لەگەڵ برێت مەکگۆرک، ڕێکخەری کۆشکی سپی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا ئەنجامداوە سەبارەت بە کەمکردنەوەی گرژییەکانی ناوچەکە. بەڵام بەپێی زانیارییەکان، کۆبوونەوەی نێوان باغری کانی و بەرپرسانی یەکێتیی ئەورووپا کە بڕیاربوو لە ٢٢ی ئایاردا بەڕێوەبچێت، دوای کەوتنەخوارەوەی کۆپتەرەکە هەڵوەشایەوە.

میراتی سەرۆک ڕەئیسی چی بوو؟ سیاسەتە ناوخۆییە دیارەکانی چین؟

ڕەنگە سەرۆکایەتی ڕەئیسی زۆرترین پەیوەندی بە سەرکوتکردنی دڕندانەی ناڕەزایەتییە سەرتاسەرییەکانەوە هەبێت کە لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢ بەهۆی مردنی مەحسا ئەمینی ژنێکی تەمەن ٢٢ ساڵەی کورد کە لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە بەهۆی حیجابی نادروستەوە دەستبەسەرکرابوو، سەریهەڵدا. خۆپیشاندەران دروشمی “ژن، ژیان، ئازادی” و “مەرگ بۆ دیکتاتۆر”یان بەرزکردەوە، کە ئاماژەیەک بوو بۆ خامنەیی. ناڕەزایەتییەکان کە لەلایەن ژەنەڕاڵ Z ی ئێرانەوە بەڕێوەدەبرا، زیاتر لە سێ مانگ بەردەوام بوو و لە دوای بزووتنەوەی سەوزی ساڵی ٢٠٠٩ەوە بەرچاوترین ناڕەزایەتییەکان بوون. بەپێی زانیارییەکان، هێزە ئەمنییەکان زیاتر لە 500 کەسیان کوشتووە، لەنێویاندا منداڵی خوار تەمەنی یاسایی و زیاتر لە 22 هەزار کەسیشیان دەستگیرکردووە. ڕەئیسی، لایەنگری دەنگی جلوبەرگی ئیسلامی، ئامادە نەبوو سازش لەسەر جێبەجێکردن بکات.

ڕەئیسی پیاوێکی ئایینی توندڕەو و لە ساڵی ١٩٦٠ لەدایک بووە، تەنانەت پێش خۆپیشاندانەکانیش کەسایەتییەکی جەماوەری نەبووە. سیاسەتمەدارێکی پیشەیی نەبووە و بنکەیەکی سەربەخۆی لایەنگرانی نەبووە. پێش سەرۆکایەتییەکەی، ڕەئیسی بە ڕۆڵی خۆی لە بەناو “کۆمیسیۆنی مەرگ” ناسراوە کە لە ساڵی ١٩٨٨دا فەرمانی لە سێدارەدانی دەرەوەی دادگا لە نێوان ٤ هەزار بۆ پێنج هەزار زیندانی سیاسی دەرکردبوو، بەپێی زانیارییەکان ڕەئیسی، داواکاری گشتی تەمەن ٢٨ ساڵ بوو لەو کاتەدا یەکێک لەو چوار ئەندامەی کۆمیسیۆن کە پلان و ڕێکخستنی کۆمەڵکوژییەکەی دانا.

ساڵانێک ڕەئیسی لە ڕیزەکانی دەسەڵاتی دادوەریدا سەرکەوت. بەڵام تا ساڵی ٢٠١٦ دەستی بە بەدەستهێنانی ناساندنی ناوی نیشتمانی نەکرد، کاتێک خامنەیی وەک سەرۆکایەتی یەکێک لە دەوڵەمەندترین وەقفە ئایینیەکانی ئێران دەستنیشانکرد. لە ساڵی 2017 ڕەئیسی خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری تورکیا کاندید کرد و پلەی دووەمی بەدەستهێنا و لە بەرامبەر حەسەن ڕۆحانی ناوەڕاستکاری ئێستای دۆڕان. خامنەیی لە ساڵی ٢٠١٩ دا ڕەئیسی ئێرانی وەک سەرۆکی دادوەری ئێران دەستنیشان کرد، ئەمریکا لەو ساڵەدا بەهۆی تێوەگلانی لە سەرکوتی ناوخۆییدا سزای بەسەردا سەپاند.

ڕەئیسی لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی 2021 بە ڕێژەی 62%ی دەنگەکان سەرکەوت، هەرچەندە زۆرینەی دەنگەکان خۆیان بە دەنگدانەوە سەرقاڵ نەکرد. ڕێژەی بەشداریکردن کە تەنیا لەسەدا ٤٨.٨ بوو، کەمترین ڕێژەی بەشداریکردن بوو بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە مێژووی کۆماری ئیسلامیدا. هەروەها سەرکەوتنەکە کون بوو بەو پێیەی ڕەیسی بەهۆی پشکنینی ئەنجومەنی بەهێزی پارێزەرانەوە ڕووبەڕووی هیچ ڕکابەرێکی جددی نەبووەوە.

سەبارەت بە ئابوری، ڕەئیسی بەڵێنیدا بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و دروستکردنی یەک ملیۆن یەکەی نیشتەجێبوونی گونجاو لە ساڵێکدا و ڕەخساندنی یەک ملیۆن هەلی کار لە ساڵێکدا و کۆنترۆڵکردنی نرخی کاڵاکان و کەمکردنەوەی هەڵاوسان. بەڵام پێشکەوتنی سنوورداری لەم ئامانجانەدا بەدەستهێنا بەشێکی بەهۆی سزا توندەکانی ئەمریکاوە بەڵام بەهۆی خراپ بەڕێوەبردنیشەوە. لە ساڵی ٢٠٢٢ ئیدارەکەی هەوڵێکی چاکسازی لە یارمەتییەکانی هاوردەکردنی سەرەتاییدا، لەنێویاندا گەنم، شکستی هێنا، ئەمەش بووە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی نان و ناڕەزایەتییەکان. حکومەت توانی تا مانگی شوباتی ٢٠٢٤ هەڵاوسان بۆ ٣٥% دابەزێنێت، کە نزمترین ئاستە لە ماوەی دوو ساڵدا، بەڵام هێشتا لە ئامانجی ڕەئیسی کە ٣٠% بوو، کەمتر بوو. زیادبوونی بەرهەمهێنان و فرۆشتنی نەوت – زیاتر لە چاکسازییەکانی سیاسەت – هۆکار بووە لە گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی بە ڕێژەی لەسەدا ٣.٨ لە ساڵی ٢٠٢٢ و لە سەدا ٤.٧ لە ساڵی ٢٠٢٣. لە ساڵی ٢٠٢٤دا، ئێرانییەکانی ڕۆژانە کێشەیان هەبوو بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ گرانبوونی نرخ، دراوێکی لاواز، بێکاریی بەرز و کەمکردنەوەی کۆمەڵایەتی دەوڵەت خزمەتگوزارییەکان.

United States Institute of Peace

https://www.usip.org/…/2024/05/whats-next-iran-after-raisis-death